فصل هفتم
( درس سیزدهم )
ایرانگردی
کشور ما ایران از لحاظ آثار تاریخی و جغرافیایی جاذبه های متنوع و فراوانی برای جهانگردی و ایرانگردی دارد این جاذبه ها را به طور کلی می توان به دو گروه جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی و فرهنگی تقسیم کرد. |
بیماری کنونی جهانگردی ایران |
در سال هایی که جنگ تحمیلی در مرزهای غربی کشور ما جریان داشت در استان های غربی و جنوب غربی کشور، جهانگردی رکود پیدا کرد. در دوران بازسازی پس از جنگ این استان ها به تدریج اهمیت جهانگردی خود را باز می یابند. |
سؤالات درس سیزدهم |
جاذبه های طبیعی ، جاذبه های تاریخی و فرهنگی |
2 – تعدادی از حوزه های مهم ورزش زمستانی در ایران نام ببرید؟ |
آبعلی – دیزین – شمشک – توچال |
3 – مناطق ییلاقی و سرسبز کلاردشت ،تالاب انزلی،دریاچه ولشت و ماسوله از دیدنی های چند ناحیه ای هستند؟ |
کرانه های جنوبی دریای خزر |
فصل هشتم
( درس چهاردهم )
پراکندگی و رشد جمعیت
بعضی از عوامل انسان ها را از زندگی در یک ناحیه دفع می کند. به این عوامل ، عوامل دفع جمعیت گفته می شود که نتیجه آن تراکم پایین یا کم جمعیت در یک ناحیه است. برخی عوامل دیگر جمعیت را به زندگی در یک ناحیه تشویق می کند به این عوامل عوامل جذب جمعیت می گویند که تراکم زیاد را به وجود می آورد. هم عوامل دافعه و هم عوامل جاذبه به دو گروه عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم می شوند. |
عوامل دافعه موجب تفرق و پراکندگی جمعیت می شوند: |
عوامل طبیعی (آب و هوا): انسان ها به طور طبیعی به نواحی دارای آب و هوای بسیار سرد و بسیار گرم جذب نمی شوند . آب و هوای بسیار مرطوب و یا بسیار خشک نیز همینطور ناهمواری : نواحی بسیار بلند یا شیب های تند که در معرض فوران های آتشفشانی یا زمین لرزه هستند نیز مانع جذب جمعیت می باشند.
|
انفجار جمعیت چیست؟ |
امروزه اغلب چنین گفته می شود که جهان به ویژه بعضی از کشورها «انفجار جمعیت» را تجربه می کنند. جمعیت جهان به سرعت رشد می کند و این به دلیل آن است که تعداد کودکانی که هر ساله متولد می شوند بسیار بیشتر از رقم افرادی است که هر ساله می میرند. میزان رشد سالیانه جمعیت جهان در یک دوره طولانی در زمان های گذشته ثابت بوده . مردم بر اثر عواملی چون قحطی و کمبود غذا، جنگ ها و بیماری های واگیردار چون آبله جان خود را ازدست می دادند و بسیاری از کودکان پس از تولد مردند. اما پس از انقلاب صنعتی با پیشرفت پزشکی، توسعه ابزار و شیوه های کشاورزی و پیشرفت امکانات میزان مرگ و میر کاهش یافت و جمعیت چند برابر گردید. |
نرخ موالید و نرخ مرگ و میر چگونه بر رشد جمعیت اثر می گذارد؟ |
آنچه که موجب رشد جمعیت در یک کشور یا کل جهان می شود تغییرات مربوط به نرخ موالید و نرخ مرگ و میر است. رشد طبیعی جمعیت تفاوت بین نرخ موالید و مرگ و میر است. اگر نرخ موالید بیشتر باشد جمعیت کل افزایش خواهد یافت و برعکس. امروزه در کشورهای در حال توسعه با پیشرفت بهداشت و بهبود وضعیت اقتصادی نرخ مرگ و میر به طور سریع کاهش یافته است و برعکس . |
ساختمان سنی جمعیت در نواحی مختلف جهان چه تفاوتی دارد؟ |
ساختمان سنی جمعیت را با هرم سنی جمعیت نشان می دهند. در هرم سنی روی یک محور تعداد یا درصد جمعیت و روی محور دیگر زنان و مردان در گروههای مختلف سنی نشان داده می شود. کودکان و نوجوانان ( 14 – 0 سال) و کهنسال (بیشتر از 65 سال ) معمولاً تولید کننده نمی باشند و از نظر اقتصادی به گروه بزرگسالان وابسته هستند. بزرگسالان( 65 – 15 سال) گروه اصلی تولید کننده و فعالان اقتصادی هستند و بار اصلی اقتصاد را به دوش می کشند. هرم های سنی در بخش های مختلف جهان متفاوت است. در کشورهای در حال توسعه نظیر مکزیک قاعده هرم پهن است یعنی درصد زیادی از جمعیت کمتر از 15 سال سن دارند. به این مسئله (جوانی جمعیت) گفته می شود. کشورهایی که با جوانی جمعیت روبرو هستند باید برای تأمین نیازهای جوانان به خصوص در آموزش و پرورش و ایجاد شغل سرمایه گذاری کنند. همچنین جوانی جمعیت بر رشد جمعیت در آینده تأثیر خواهد گذاشت.
|
جمعیت در کشور ما چگونه پراکنده شده است؟ |
ایران سرزمین پهناوری است در سال 1375 تراکم جمعیت ایران 37 نفر در کیلومتر مربع برآورد شده است که در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر کم تراکم است. توزیع جمعیت در ایران بسیار ناهمگون است بعضی از مناطق دارای تراکم زیاد و برخی نواحی دیگر خالی از جمعیت یا کم تراکم است. از جمله عواملی مؤثر بر توزیع جمعیت در ایران آب و هوا است. به طور کلی قسمت پهناوری از ایران تحت تأثیر آب و هوای گرم و خشک است. بنابراین ریزش های جوی و به ویژه دسترسی به آب نقش مهمی در تراکم جمعیت و پیدایش کانون های روستایی و شهری داشته است. عوامل انسانی نیز نقش مهمی در تراکم بیش از حد جمعیت در برخی نواحی داشته است. تهران با دارا بودن 37% صنایع بزرگ مصرفی کشور به اولین قطب صنعتی تبدیل شده است. این مادر شهر منظومه ای از شهرهای بزرگ و کوچک را در اطراف خود بوجود آورده و منطقه شهری وسیعی را که بیش از 10 میلیون نفر جمعیت دارد شکل داده است. |
ویژگی های جمعیتی ایران |
سرشماری ، آمار و اطلاعات مربوط به جمعیت و خانوارها را در کل کشور و همچنین بخش های مختلف در یک زمان معین فراهم می آورد. این اطلاعات به وسیله وزارتخانه ها و سازمان های دولتی و همچنین مؤسسات تحقیقاتی یا خصوصی به منظور برنامه ریزی مناسب در زمینه های بهداشت، آموزش، مسکن، حمل و نقل، اشتغال ، کشاورزی و ... به کار می رود.هر چه اطلاعات حاصل از سرشماری ها دقیق تر باشد برنامه ریزی ها کامل تر خواهد بود در کشور ما هر ده سال یکبار سرشماری عمومی نفوس و مسکن به وسیله مرکز آمار ایران انجام می گیرد. اولین سرشماری رسمی در سال 1335 و آخرین آن در سال 1375 انجام گرفته است. |
روند افزایش جمعیت در ایران |
جمعیت ایران بر اساس آخرین سرشماری سال 1375، 488/055/60 نفر بوده است. رشد جمعیت در دهه های اخیر سرعت گرفته است. در 70 سال اخیر بخصوص از سال 1335 به بعد با گسترش بهداشت واکسیناسیون ، لوله کشی آب، رونق صادرات نفت و واردات مواد غذایی، میزان مرگ و میر کاهش یافت در حالی که میزان موالید بالا باقی ماند. در سال 1365 میزان رشد مطلق جمعیت در کشور ما به 9/3 درصد رسید که جزء نرخ رشدهای بسیار بالا می باشد. آگاهی مردم از پیامدهای انفجار رشد جمعیت به 5/1 درصد کاهش یافته است. |
ساختمان سنی جمعیت ایران |
هرم سنی کشور ما همانند سایر کشورهای در حال توسعه هرمی با قاعده پهن می باشد که نشانگر میزان موالید بالا است . ساخت سنی کشور ما جوان است به طوری که در همه سرشماری های عمومی نفوس و مسکن درصد جمعیت کمتر از 15 سال ایران بیش از 42% بوده است و همین جوان بودن جمعیت بر بالا ماندن رشد جمعیت در آینده نیز تأثیر خواهد گذاشت. درصد جمعیت کهنسال کشور بین 5% - 4% است.
|
سؤالات درس چهاردهم |
سرشماری آمار و اطلاعات مربوط به جمعیت و خانوارها را در کل کشور و همچنین بخش های مختلف در یک زمان معین فراهم می آورد. |
2 – چه چیزی موجب رشد جمعیت در یک کشور یا کل جهان می شود ؟ |
تغییرات مربوط به نرخ موالید و نرخ مرگ و میر. |
فصل هشتم
( درس پانزدهم )
جمعیت و مهاجرت ،جمعیت و منابع طبیعی
علل و آثار مهاجرت چیست؟ مهاجرت عبارت است از جابجایی مردم از مکانی به مکان دیگر به منظور کار یا زندگی اصولاً مردم به دو دلیل مهاجرت می کنند: اول به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد . به اینها عوامل دور کننده یا عوامل دافعه گفته می شود. دوم اینکه مردم به شرایط یا چیزهایی که دوست دارند جذب می شوند و اینها عوامل دافعه گفته می شود . دوم اینکه مردم به شرایط یا چیزهایی که دوست دارند جذب می شوند و اینها عوامل جاذبه در مهاجرت هستند. |
اثرات مهاجرت از روستاها چیست؟ |
وقتی روستائیان به شهرها مهاجرت می کنند شغل خود را از یک کار کشاورزی به شغل غیرکشاورزی تغییر می دهند. بنابراین تحولی در ساختار اشتغال کشور بوجود می آید.
|
جمعیت و منابع طبیعی |
انسان ها برای ادامه زندگی به آب، زمین و هوا نیازمندند، آنها به غذا، سوخت ،مسکن و انرژی برای تولید انواع کالاها نیاز دارند و همه این موارد را از محیط طبیعی بدست می آورند . منابع طبیعی را به دو گروه منابع تجدید شدنی و غیرقابل تجدید می توان تقسیم کرد: |
سؤالات درس پانزدهم |
الف. منابع غیرقابل تجدید |
فصل نهم آبها
( درس شانزدهم )
وضعیت کنونی آبهای جهان
مقدار آب موجود در سیاره زمین تقریباً همواره ثابت بوده است. اگر کره زمین را از بالا بنگیرید آن را به شکل کره ای آبی رنگ خواهید دید زیرا بخش اعظم سطح آن را اقیانوس ها و دریاها فراگرفته اند و وسعت خشکی ها بسیار کمتر از آبها است. ازنظر مقدار و حجم 2/97 درصد از آب های موجود در سیاره زمین در اقیانوس و دریاها انباشته شده اند و فقط 8/2 درصد از آبها به شکل رودها، یخچال ها،دریاچه ها،آب موجود در اتمسفر و آب موجود در خاک ها و آب های زیرزمینی می باشند. انسان برای انجام فعالیت های خود به آب های شیرین نیاز دارد. آب شیرین یعنی آبی که میزان نمک های آن بسیار کم باشد. آب های اقیانوس ها و دریاها شور هستند و استفاده از آنها مستلزم تصفیه کردن است که این امر نیازمند سرمایه گذاری برای احداث تأسیسات آب شیرین کن می باشد. حجم آب های شیرین در جهان بسیار کم و فقط حدود 8/2 درصد از حجم کل آب های جهان است. مقدار زیادی از آب های شیرین جهان به شکل یخ در یخچال های قطبی و کوهستانی قراردارد. |
گردش آب در طبیعت
|
آب های موجود در کره زمین همواره در حال تغییر شکل اند. این آب ها، حالت مایع ، گاز و جامد به خود می گیرند. مقداری از آب نیز در زمین نفوذ می کند که آب های زیرزمینی را تشکیل می دهد. قدری از آب هم در درون شاخه ها، برگها و تنه و ریشه درختان دخیره می شود. حجم آبی که در هر سال به وسیله گردش آب در طبیعت فراهم می شود 40 هزار کیلومتر مربع مکعب است. انسان با علم و فن امروزی خود می تواند 25 هزار کیلومتر مکعب از این آب را مورد استفاده قرار دهد. ریزش های جوی در همه جای سیاره زمین یکسان نیست و در برخی جاها با زندگی بیشتر از دیگر مکان هاست.
|
وضعیت آب های ایران
|
با توجه به قرارگرفتن ایران در نواحی خشک و نیمه خشک، مقدار بارندگی و حجم آب های ایران به اندازه کافی نیست و ریزش های جوی در همه جا به یک اندازه فرو نمی ریزد. مشکل آب در کشور ما علاوه بر کمبود ریزش های جوی، بالابودن میزان تبخیر است. یعنی بخش اعظم آب های ناشی از بارندگی طی فرآیند تبخیر، بخار شده و از دسترس خارج می شود که آن را تبخیر واقعی می نامند. علاوه بر تبخیر واقعی باید به تبخیر بالقوه توجه کرد. یعنی مقدار آبی که از دسترس باشد به وسیله خورشید تبخیر می گردد. میزان تبخیر بالقوه بیشتر از تبخیر واقعی است زیرا معمولاً آبی که برای تبخیر در محیط وجود دارد، کمتر از توانایی آن محیط برای تبخیر می باشد.
|
محدودیت منابع آب ایران
|
کشور ایران، با اینکه 1/1 درصد از مساحت خشکی های جهان را به خود اختصاص داده،فقط 34 درصد از آبهای موجود در خشکی های جهان را در اختیار دارد. از سوی دیگر در اغلب مناطق ایران، ریزش های جوی اکثراً در فصل بهاری صورت می گیرد که نیاز چندانی به آب برای فعالیت های کشاورزی نیست همچنین ، ریزش های جوی به طور یکسان در کشور فرو نمی بارند و برخی مکان ها بارندگی بیشتر و برخی بارندگی کمتر دریافت می کنند. محدودیت منابع آب و توزیع فصلی نامناسب بارندگی نشان می دهد که ابتدا باید ظرفیت منابع آب های موجود سطحی و زیرزمینی کشور را به خوبی شناسایی و مطالعه کرد تا برنامه ریزی جامه ای برای بهره برداری صحیح از آنها صورت گیرد. مردم ایران زمین، شیوه های جالبی مثل قنات یا کاریز برای بهره برداری از آبهای زیر زمینی ابداع کردند. مردم ایران برای احداث سدها و بندهای متعددی اقدام کرده اند.
|
مصارف گوناگون آب در ایران
|
میزان مصرف سالانه آب را در کشور ما حدود 90 میلیارد متر مکعب برآورد کرده اند.
|
سؤالات فصل نهم (درس شانزدهم)
1 – آب شیرین چیست؟ |
یعنی آب که میزان نمکهای آن بسیار کم باشد.
|
2– تبخیر واقعی چیست؟
|
بخش اعظم آبهای ناشی از بارندگی طی فرآیند تبخیر، بخار شده و از دسترس خارج می شود که آن را تبخیر واقعی می نامند.
|
3 – چرا میزان تبخیر بالقوه بیشتر از تبخیر واقعی است؟
|
زیرا معمولاً آبی که برای تبخیر در محیط وجود دارد ، کمتر از توانایی آن محیط برای تبخیر می باشد.
|
فصل نهم بهره برداری از منابع آب
( درس شانزدهم )
بهره برداری نادرست از آب ها یکی از مهمترین نعمت های خداوند آب است. در استفاده از این منابع باید دقت محل بیشتری از خود نشان دهیم. در بخش کشاورزی، عوامل زیادی سبب به هدر رفتن مقدار زیادی آب در سال می شود. برخی از این عوامل عبارتند از : |
بحران آب |
روند افزایش جمعیت و گسترش صنایع و نیاز آب برای تأمین غذای بشر سبب شده که آب به عنوان یک عامل حیاتی و به وجود آورنده بحران تلقی شود. |
مصرف بهینه آب |
میانگین مصرف سرانه آب در جهان حدود 580 متر مکعب برای هر نفر در سال است. اما متأسفانه این رقم در ایران که کشور کم آبی به حساب می آید. 1300 مترمکعب در سال است. این امر نشان دهنده اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد این منبع حیاتی است. مقدار مصرف سرانه آب لوله کشی آشامیدنی در شهرهای ایران حدود 142 متر مکعب در سال است که از مصرف سرانه برخی کشورهای اروپایی پرآب مثل اتریش، بلژیک شاید از علل این امر آن باشد که متأسفانه در کشور ما از آب آشامیدنی تصفیه شده برای شستشوی اتومبیل و حیات، آبیاری باغچه ها، استحمام، لباس شویی و ... استفاده می گردد در حالی که در بسیاری از کشورها آب آشامیدنی از آبی که به مصارف دیگر می رسد، جداست برای بهره برداری درست از آبهای آشامیدنی، بهداشتی شاید بهترین راه جدا کردن آب آشامیدنی از آب های مصرفی دیگر است. در کشاورزی هم باید از روشهای آبیاری متناسب با محیط استفاده کرد و یا از روش های جدید آبیاری بهره برد تهیه آبهای آشامیدنی، بهداشتی شهرها و روستاها به علت اینکه تصفیه می شوند، بسیارپرهزینه تر از آبهای کشاورزی و صنعتی است. |
روند مصرف آب در صنایع |
در ابتدای قرن حاضر،از کل مصارف آب در جهان، فقط حدود 6 درصد به وسیله صنایع مصرف می شود. اکنون این رقم چهار برابر شده. در کشور ما، فقط 5 درصد از کل مصرف آب را صنایع مصرف می کنند. آبی که به مصرف صنایع می رسد معمولاً خیلی زود کیفیت خود را از دست می دهد، یا گرمای آن زیاد می شود و یا آلودگی شیمیایی میکروبی پیدا می کند. گرمای آب مورد نیاز صنایع را می توان با برج های خنک کننده گرفت و آب را دوباره یا چند باره استفاده کرد. اما رفع آلودگی شیمیایی یا میکروبی نیازمند تخصص و هزینه زیاد است. متأسفانه آبهای آلوده صنعتی به مدت زیادی در طبیعت باقی می مانند و سبب آلودگی محیط زیست یا برهم خوردن اکوسیستم های محل زندگی جانوران و گیاهان مختلف می شوند.
|
آلودگی آب ها |
گاه انسان با اعمال نسنجیده خود سبب تغییر آب می شود که به آن آلودگی آب گویند. آلودگی آب شامل تغییرات فیزیکی و شیمیایی و زیستی میکروبی آب است. وارد کردن زباله های صنعیت و خانگی به آب ها، ریختن فاضلاب های صنعتی ، خانگی یا بیمارستانی به آب آلودگی حرارتی آب که از طریق فعالیت های صنعتی بر آب رودها تحمیل می شود. نیروگاه های تولید برق را در این زمینه می توان مثال زد. تولید فلزات و برخی کالاهای صنعتی، وارد کردن سموم و دفع آفات گیاهی و کودهای شیمیایی جیوه، سرب و مواد شیمیایی سمی،از خطرناک ترین آلوده کننده های آب هستند و بعضی از عناصر،سال ها در محیط باقی می ماند و حیات جانداران و گیاهان را به خطر می اندازد.
|
سؤالات درس هفدهم |
الف . در بخش کشاورزی ب. آبیاری مزارع در زمان نامناسب ج . غرقابی کردن زمین زراعی و نفوذ دادن آب اعمال زیاد د. آلودگی آبها. |
2 – مقدار مصرف سرانه آب لوله کشی آشامیدنی در شهرهای ایران چقدر است؟
|
حدود 142 متر مکعب در سال
|
.: Weblog Themes By Pichak :.